Avrupa çocuk hakları sözleşmesi olarak bilinen fakat asıl adı Çocuk Haklarının Kullanılmasına İlişkin Avrupa Sözleşmesi olan sözleşme, 25 Ocak 1996 tarihinde Fransa’nın Strasburg kentinde imzalanmış ve imzalanmasının ardından sözleşmenin 21. Maddesine dayandırılarak 1 Temmuz 2000 yılında yürürlüğe girmiştir. Türkiye bu sözleşmeyi 9 Haziran 1999’da imzalamıştır. Mecliste 18 Ocak 2001 yılında onaylanmasının ardından 4620 sayılı onay kanunu uyarınca 1 Şubat 2001’de Resmî Gazete’nin 24305. Sayısında yayınlanmıştır.
Sözleşme Avrupa Konseyi’ne üye devletleri ve bu sözleşmeyi imzalayan fakat Avrupa Konseyi üyesi olmayan tüm ülkeleri hukuken bağlamaktadır. Özellikle Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi’ni esas alarak çocuk haklarının ve yüksek çıkarlarının geliştirilmesi gerekliliğine vurgu yapar. Çocukların haklarının ve yüksek çıkarlarının geliştirilmesini, ailelerin çocukların haklarının korunması hususundaki rolünün önemini göz önünde bulundurur.
Avrupa çocuk hakları sözleşmesi kapsamında, 18 yaşından küçük herkes devlet nezdinde çocuk olarak kabul edilmektedir. Sözleşme çocukların haklarını geliştirmeyi, usule ilişkin haklar tanımayı amaç edinmektedir. Edindikleri hakların doğrudan haklarını kullanabilmelerinin garantisini vermekte, doğrudan kullanamasa bile herhangi bir dava sürecinde diğer kişiler veya devlet kurumları aracılığıyla adli merciler önünde yaşadıkları hukuki problemler hakkında bilgilendirilmelerini sağlamaktadır.
Avrupa çocuk hakları sözleşmesi, aslında çocuk haklarının nasıl kullanılması gerektiğini anlatan bir sözleşmedir. Çocuk haklarının neler olduğunu öğrenmek için Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından 20 Kasım 1989’da kabul edilen sözleşmenin incelenmesi gerekmektedir. Bu sözleşme, Uluslararası İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’ni esas alarak çocukların özel ilgiye ve yardıma muhtaç olabileceğini ve buna hakkı olduğunu savunmaktadır. Çocuğun kişiliğinin tam ve çevresine uyumlu bir şekilde gelişebilmesi için mutluluk sevgi ve anlayış çerçevesi sunan bir ailede yetişmesinin gerekli olduğunu kabul etmektedir.
Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi
Çocuğa özel bir ilgi gösterilmesi gerektiği, 1924 yılında Cenevre Sözleşmesi’nde kabul edildiği için Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda kabul edilen 1989 yılında imzalanan Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi de bunu temel alır.
Çocukların kendilerinin, ailesinin veya yasal vasilerinin sahip oldukları ırk, renk, cinsiyet, dil, siyasal ya da başka düşünceler, ulusal, etnik ve sosyal köken, mülkiyet, sakatlık, doğuş ve diğer statüler nedeniyle hiçbir ayrımcılığa maruz bırakılmamasını, haklarından göz ardı edilirken sadece çocuk ve birey olduğu kabulüyle bu sözleşme hükümleri uygulanır.
Sözleşme, her çocuğun temel yaşama hakkına sahip olduğunu kabul etmektedir. Bu sebeple, sözleşmeye taraf olan devletlerin her birinin bir çocuğun hayatta kalması ve sağlıklı koşullarda gelişebilmesi için azami çabayı göstermesi gerekliliğine vurgu yapmaktadır. Herhangi bir kötü muamele görmesi durumunda çocuğun üstün yararının sağlanması ilkesi gereği, tüm masraflarını devlet üstlenmek üzere, çocuğa gerekli eğitim, sağlık, yaşam koşullarını sağlamakla yükümlüdür. Ebeveynlerinin tutuklanması, sınır dışı edilmesi vs. gibi haller de dahil olmak üzere fakat olağanüstü durumlar haricinde, çocuklar anne babasıyla iletişim kurdurulmak zorundadır ve bu çocukların temel hakkıdır.
