Kategori: Başkanlık Sistemi

Başkanlık sistemi katı kuvvetler ayrılığının uygulandığı yasama yürütme ve yargı güçlerinin birbirinden katı bir şekilde ayrıldığı bir sistemdir. 16 Nisan 2017’den sonra Türkiye Cumhuriyeti başkanlık sistemi ile yönetilen bir ülke halini almıştır.  Dünyada başkanlık sistemi ile yönetilen birçok ülke bulunmaktadır. Başkanlık sistemi ile yönetilen ülkeler Dünyanın farklı noktalarında kendilerine Has kimi özellikler ile mevcuttur.  Başkanlık sisteminin özelliği yürütmenin başında bir Başkan olması ve güvensizlik oyu ile mevcut hükümetin düşürülerek bir Erken seçim yapılamamasına sağlamak ve bu sayede de ülkede siyasi istikrarı sağlamaktır. Başkanlık sistemi ile yönetilen ülkelerde istikrar beklenirken bu her zaman mümkün olmayabilir.

Kısaca başkanlık sistemi nedir?

Kısaca başkanlık sistemi nedir sorusunun cevabı verilecek olursa, başkanlık sistemi yerine başkanlık rejimi başkanlık demokrasisi başkanlık hükümeti veya ismini direkt olarak başkandan alan prezidansiyalizm adı da verilir.  Başkanlık sisteminin en yaygın ve bilinen örneği Amerika Birleşik Devletleri’nde uygulanan sistemdir. Başkanlık sisteminde yürütme organında tek bir kişi mevcuttur herhangi bir Bakanlar Kurulu yoktur.  Başkan halk tarafından direkt olarak seçilir ve bu da demokrasi olmadığı yönündeki tartışmaları tamamıyla ortadan kaldırır.  Öte yandan Başkan yasamanın herhangi bir güven oyunu almak zorunda değildir. Başkanlık sistemi ile parlamenter sistem arasında birçok fark bulunmaktadır.  Aynı şekilde Başkanlık sisteminin de aynı parlamenter sistem gibi artı ve eksi yanları da bulunmaktadır. Kısaca başkanlık sistemi nedir sorusunun cevabı budur.

• Başkanlık Sisteminin Özellikleri

Başkanlık sistemi ile yönetilen ülkeler hangileridir?

Özellikle siyasal sistemler hakkında araştırma yapanlar Başkanlık sistemi ile yönetilen ülkeler hangileridir sorusuna cevap aramaktadırlar. Bunlar:

Afganistan, Angola, Amerika Birleşik Devletleri, Arjantin, Benin, Bolivya, Brezilya, Burundi, Dominik Cumhuriyeti, Ekvator, El Salvador, Endonezya, Filipinler, Fildişi Sahili, Gambiya, Gana Gine, Bissau, Guatemala, Güney Kore, Honduras, İran, Kazakistan, Kenya, Kıbrıs Cumhuriyeti, Kolombiya, Kosta Rika, Liberya, Malawi, Meksika, Nikaragua, Nijerya, Panama, Paraguay, Peru, Seyşeller Sierra Leone, Sudan, Tanzanya, Türkiye, Türkmenistan, Uganda, Uruguay, Venezuela, Zambia ve Zimbabwe ülkeleri başkanlık sistemi ile yönetilen ülkeler hangileridir sorusunun cevabıdır.

Başkanlık Sisteminde Yürüme Organı Nedir?

Yürütme Organı: Başkan

ABD hükümet sistemi “Başkanlık sistemi” olmasına rağmen Anayasa’nın 1’inci maddesiyle Kongreye ilişkin daha fazla düzenleme içermesi, başkana ilişkin 2’nci maddenin ise daha az yer tutması dikkat çekicidir. Başkanların, yetki ve sorumluluklarını zaman içerisinde genişletmeye çalışmasında bu durumun da önemli payı vardır.

Başkanın Seçimi

Anayasa’nın 2’nci maddesinin ilk bölümü, başkanın nasıl seçileceğine dair bilgiler sunmaktadır. ABD Anayasası’na göre (m. 2/1/5) başkan olabilmek için; ABD’de doğmuş olmak, ABD vatandaşı olmak, en az 35 yaşında olmak ve en az 14 yıldır ABD’de ikâmet ediyor olmak gerekmektedir. Başkan yardımcısı da aynı özelliklere sahip olmalıdır. 1951 yılında Anayasa’ya getirilen 22’nci değişiklik uyarınca ise, bir kişi en fazla iki dönem başkan seçilebilmektedir. ABD Anayasası kabul edildiğinde siyasî partiler henüz olmadığından başkan seçimlerinde partilerin rolü de söz konusu olamamıştır. Fakat 1800’lerde kurulmaya başlayan siyasi partiler, zamanla seçimlerde etkin rol oynamaya başlamıştır. Yıllar ilerledikçe Cumhuriyetçi ve Demokrat olmak üzere iki siyasi parti sisteme egemen olmuş ve başkan adaylarını belirlemek bu iki partinin en önemli faaliyetlerinden biri hâline gelmiştir. Siyasî partiler, önce federe devletler bazında bir ön seçim yaparak delegelerini seçerler. Bu delegeler de “Federal Genel Kurul”da kendi başkan adaylarını seçerler. Ancak mevcut başkanın ikinci dönem için aday olması durumunda, başkanın mensubu olduğu parti ön seçim yapmaz ve mevcut başkanı yeniden aday gösterir. Eyaletlerdeki bu ön seçimler ve parti kongreleri genellikle Ocak ve Haziran arasında yapılırken, federal genel kurullar Temmuz, Ağustos veya Eylül aylarında düzenlenir.

Dört yıl süren başkanlık görevi, 1933’te Anayasa’ya getirilen 20’nci değişiklik uyarınca 20 Ocak’ta Kongrede yapılan bir törenle başlar. Başkan, yine geleneksel olarak, ABD Yüce Mahkemesi başkanı tarafından58 halk önünde yemin eder/ söz verir (oath/affirmation). Anayasa’nın 2’nci maddesinin birinci bölümünün sekizinci fıkrasında yazılı olan metin şu şekildedir: “Amerika Birleşik Devletleri Başkanlık makamını sadakatle yöneteceğime ve Amerika Birleşik Devletleri Anayasası’nı sürdürmek, korumak ve savunmak için elimden gelen her çabayı göstereceğime yemin ederim/söz veririm.” Anayasa’nın 2’nci maddesinin dördüncü bölümüne göre; başkan, başkan yardımcısı ve Birleşik Devletler’in bütün sivil yetkilileri, vatana ihanet, rüşvet, diğer ağır suçlar ve görevi kötüye kullanmakla suçlandırılır (impeachment) ve suçlu bulunurlarsa, görevlerinden alınırlar. Temsilciler Meclisindeki araştırmanın ardından Senatoda yapılan yargılamalar, federal yürütme ve yargı üyelerinin Kongre tarafından denetlenmesi, yargılanması ve gerekirse cezalandırılması sürecidir. Temyize götürülemeyen bu kararlar, Senatoda üçte iki çoğunlukla alınabilir ve yargılanan kişinin suçlu bulunması halinde cezası görevinden ayrılmasıdır.

Başkanın Yetkileri

Anayasa’nın 2’nci maddesinin ilk bölümü “Yürütme yetkisi, ABD Başkanına verilecektir” hükmünü içermektedir. Anayasa, başkanın görev ve yetkilerini de ayrıntılı biçimde saymaktadır; ancak, yardımcısına, kabinesine ya da diğer federal görevlilere belirgin yönetim görevleri vermemektedir. Anayasa’nın 2’nci maddesinin başkanın seçimi ile ilgili paragraflarının ardından, yetkileri ve sorumluluklarına ilişkin hükümler yer almaktadır. Kısaca belirtmek gerekirse başkan; devlet başkanı (head of state), yürütmenin başı (chief executive) ve ordunun başkomutanıdır (commander-in-chief). Ayrıca, veto yetkisine sahip olduğu için yasama sürecinde de küçümsenemeyecek bir rolü vardır (İlerleyen sayfalarda tartışıldığı üzere Başkanların mevcut yetkileri kendilerine Anayasa’da bahşedilen yetkilerin ötesine geçmiştir ve bu durum sisteme ilişkin tartışmaların temelini oluşturmaktadır.) Anayasa’ya (m. 2/1/6) göre; başkanın görevden uzaklaştırılması, ölümü, istifası veya görevinin yetki ve işlevlerini yerine getirmede yetersiz olduğu hallerde, bu yetki ve işlevler başkan yardımcısına geçer. Hem başkan hem de başkan yardımcısının görevden alınması, ölümü, istifası ya da görevde yetersizliği halinde Kongre, yasayla hangi görevlinin başkan olarak görev yapacağını bildirir ve yetersizlik ortadan kalkıncaya ya da bir başkan seçilinceye kadar bu kişi başkan olarak görev yapar.

Anayasa’ya 1967’de getirilen 25’inci değişiklik de bu hükme ilişkin yeni kurallar koymuştur. Değişikliğin ikinci fıkrası, başkan yardımcısı makamında bir boşluk olduğunda, başkanın Kongrenin her iki meclisinde çoğunluk oyu ile onaylanarak göreve başlayacak bir başkan yardımcısı atayacağını düzenlemiştir. Bu değişiklik yürürlüğe girmeden önce, boşalan başkan yardımcılığı makamı, bir sonraki başkanlık seçimine kadar boş kalmaktaydı. Gerald R. Ford, 1973’te Spiro T. Agnew’nun istifa etmesinden sonra, Başkan Richard M. Nixon tarafından bu şekilde başkan yardımcılığı görevine getirilen ilk kişi olmuştur. 1974’te Nixon istifa ettiğinde ise Ford, başkanlığa gelmiştir. Bunun üzerine, söz konusu değişiklik uyarınca Nelson A. Rockefeller, başkan yardımcılığına getirilmiştir. Böylelikle, ABD göreve seçimle gelmemiş bir başkan ve bir başkan yardımcısı ile yönetilmek durumunda kalmıştır.

Başkana Anayasa’da verilen bir yetki onun dış ilişkilerde önemli bir rol üstlenmesine zemin hazırlamıştır. Anayasa’nın 2’nci maddesinin ikinci bölümüne göre; başkan, Birleşik Devletler silahlı kuvvetlerinin başkomutanıdır. Başkanlar, bu yetkinin kendilerine askerî güç kullanımını içeren konularda münhasır yetki verdiğini savunagelmiş; bu iddia, çalışmanın üçüncü bölümünde gösterildiği üzere, yasama ile yürütme arasında ciddî tartışmaların hatta krizlerin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Mezkûr anayasa maddesinde, başkana yürütme organının her bölümünün en üst görevlisinden kendi bölümünün işlevleri ile ilgili herhangi bir konuda görüşünü yazılı olarak isteyebilme ve görevi kötüye kullanma olayları dışında, Birleşik Devletler’e karşı işlenmiş suçlarda infazı erteleme ve affetme yetkisi de verilmiştir.

Anayasa’nın 2’nci maddesinin ikinci bölümünde, başkana, Senatonun tavsiye ve rızasıyla (advice and consent) ve mevcut senatörlerin üçte ikisinin onayı ile antlaşmalar yapma ve büyükelçileri, diğer diplomatik kişi ve konsolosları, Yüce Mahkeme yargıçları ile Anayasa’nın öngörmediği ve yasalarla kurulacak Birleşik Devletler makamları için bütün görevlileri önerme ve Senatonun tavsiye ve rızası ile bu kişilerin atamalarını yapma yetkisi de verilmiştir. Ayrıca başkan, Senatonun tatilde bulunduğu süre içinde, boşalacak bütün görevlere, Senatonun izleyen yasama dönemi bitiminde sona ermek üzere, atama yapma yetkisine de sahiptir.

Başkanın Kabinesi

Federal yasaların uygulanması ve yönetimi görevi, belirgin ulusal ve uluslararası konularla ilgilenmek üzere Kongre tarafından yaratılmış olan çeşitli bakanlıklara (departments) verilmiştir. Bu bakanlıkların başında bulunan, Başkan tarafından seçilip önerilen ve Kongre tarafından onaylanan bakanlar (secretary)64, genellikle “Başkanın Kabine”si diye bilinen bir danışmanlar kurulu oluştururlar. Kabineyi oluşturan bakanlıklar şunlardır: Adalet Bakanlığı, Çalışma Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı, Eğitim Bakanlığı, Enerji Bakanlığı, Gazi İşleri Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, İskân ve Kentsel Gelişme Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Sağlık ve İnsani Hizmetler Bakanlığı, Savunma Bakanlığı, Tarım Bakanlığı, Ticaret Bakanlığı ve Ulaştırma Bakanlığı.

Diğer yazılarımızı okumak için:

• BAŞKANLIK SİSTEMİNDE ANAYASAL ORGANLAR
• BAŞKANLIK SİSTEMİNİN DEZAVANTAJLARI
• BAŞKANLIK SİSTEMİNİN AVANTAJLARI
• BAŞKANLIK SİSTEMİNİN AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI
• BAŞKANLIK SİSTEMİNİN ÖZELLİKLERİ
• BAŞKANLIK SİSTEMİ NEDİR
• BAŞKANLIK SİSTEMİ

Başkanlık Sisteminin Dezavantajları Nelerdir?

Başkanlık sisteminin dezavantajları hakkında bilgiler:

Başkanlık sisteminin bazı dezavantajları da bulunmaktadır.

Bunlar şöyle sıralanabilir:

Katılık: Başkanlık sistemlerinde yasama ve yürütme organları birbirlerinin görev sürelerini etkileyebilecek yetkilere sahip değildir. Yasama organı başkanın varlığını sona erdiremediğinden yürütme gücünün süresi sabittir. Bu durumda bir başkan ne kadar yeteneksiz olursa olsun görev süresini doldurmadan görevinden alınamayacaktır. Halk desteği veya meşruiyeti tartışmalı hale gelse de başkan, sabit süresi dolmadan değiştirilemeyecektir. Buna karşılık çok başarılı bir başkan, yeniden seçilme yasağı olan ülkelerde tekrar seçilememektedir.

Çift meşruiyet: Başkanlık sistemlerinde yasama ile yürütme iki rakip gibi meşruiyet iddiasında bulunabilmektedir. Bu, her iki organın halk tarafından seçilmesinin doğal sonucudur. Özellikle parti sayısının çok olduğu veya ideolojik ayrımların derin olduğu başkanlık sistemlerinde bu iki gücün izlenecek politikalar üzerinde çatışma içine girmesi ihtimali güçlenmektedir. Bu çatışma, sistemin kilitlenmesine ve tıkanmasına yol açabilir.

Her iki organın birbirinden bağımsız olması ve birbirinin yaşayabilirliği üzerinde herhangi bir yetkiye sahip olmaması uzlaşmayı çok zorlaştırabilir. Bu tür ihtimallerde ikisi de halk tarafından seçilen organlar demokratik meşruiyet iddiasında bulunabilirler. Bu tür durumlarda ordunun ara bulucu güç olarak müdahale etmesi, 20. yüzyıl Latin Amerika’sında sıkça tecrübe edilmiştir.

Sıfır toplamlı oyun: Yürütme gücü üzerinde yaşanan başkanlık yarışı, kazanan adaya yürütme gücünün tamamını sunarken, kaybeden adayın yönetim sürecindeki etkinliğini sıfırlar. Ya hep ya hiç oyunu söz konusudur. Kazanan aday bir sonraki seçime kadar yürütme gücünü tek başına kontrol edecektir. Kaybeden aday için parlamenter sistemlerde olduğu gibi garanti edilmiş muhalefet sıraları mevcut değildir.

Siyaset yarışının dışarıdan katılanlara açık olması: Güçlü parti yapısının mevcut olmadığı başkanlık sistemlerinde başkanlık seçimlerinin kişiselleşmiş karakteri, dışarıdan gelenlerin iktidar yarışını kazanmaları ihtimalini doğurmaktadır. Bu yüzden başkanlık sistemlerinde adayların arkasında bir parti örgütünün bulunması gerekmez. Popüler herhangi bir aday, diğer politikacıların desteğine ihtiyaç duymadan, kendi kendini aday gösterip sahneye aniden çıkabilir. Ancak bu durum genellikle Latin Amerika’ya özgü bir olgu olarak görülmektedir. Halkın herhangi bir vesileyle tanıdığı, sempati duyduğu ve beğendiği kişiler siyasi tecrübeleri olmasa da başkanlık yarışında iktidarı ele geçirme şansı bulabilmektedir.

Başkanlık sistemlerinin siyasi üslubu: Başkanlık yarışının plebisitçi (çoğunlukçu) doğası ve siyaset sürecinin toplam-sıfır kuralına göre işlemesi kutuplaşmaya yol açmaktadır. Kazananın her şeyi aldığı, kaybedenin her şeyi kaybettiği bir sıfır toplamlı oyunda uzlaşmaya değil kutuplaşmaya teşvik eden faktörler ön plana çıkmaktadır. Gelecek başkanlık seçimine kadar iktidarını koruyacağından emin olan başkan, gerek muhalefetin gerekse seçmen kitlesinin taleplerine karşı duyarsız hale gelebilir.  Otoritesinin temelinde plebisitçi unsurlar bulunan başkan, tüm halkın temsilcisi olduğu inancına kapılabilir. Kendi politikalarını halk iradesinin yansıması olarak görürken, muhaliflerin politikalarını dar çıkarların bencil planları olarak tanımlayabilir.

Diğer yazılarımızı okumak için:

• BAŞKANLIK SİSTEMİNDE YÜRÜTME ORGANI
• BAŞKANLIK SİSTEMİNDE ANAYASAL ORGANLAR
• BAŞKANLIK SİSTEMİNİN AVANTAJLARI
• BAŞKANLIK SİSTEMİNİN AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI
• BAŞKANLIK SİSTEMİNİN ÖZELLİKLERİ
• BAŞKANLIK SİSTEMİ NEDİR
• BAŞKANLIK SİSTEMİ

Başkanlık sistemi, modern demokrasilerde sıkça tercih edilen bir yönetim modelidir. Doğrudan yetki kullanımı, kuvvetler ayrılığı prensibi ve hızlı karar alma mekanizması gibi avantajlarıyla öne çıkar. Bu sistem, halkın iradesini doğrudan yansıtması ve güçlü bir liderlikle karar süreçlerini hızlandırması bakımından etkili bir yapı sunar. Ancak, her avantajı beraberinde bazı tartışmaları da getirdiğini de unutmamak gerekir.

Başkanlık Sisteminin Avantajları Nelerdir?

Başkanlık sisteminin 5 avantajı

1-İstikrarlı Yönetim

Başkanlık sisteminde yürütme organına verilen sabit görev süresi, istikrarlı hükümetlerin oluşumuna hizmet eder. Hükümet krizleri yaşanmaz. Parlamenter sistemlere özgü olan ileriyi görememe ve belirsizlik sorunu yoktur. Hükümet istikrarı toplumsal istikrara, dolayısıyla demokrasinin sağlamlaşmasına katkıda bulunur.

2-Güçlü Yönetim

Parlamenter sistemde parlamentoya karşı sorumlu olan başbakanlara göre, başkan, karar alırken daha fazla inisiyatif kullanabilir. Hızlı karar alabilir ve etkin bir yönetim sağlayabilir. Güçlü yürütme güçlü devleti doğurabilir. Oysa parlamenter rejimlerde hükümet, bir taraftan yetkilerini cumhurbaşkanıyla paylaşıp diğer taraftan parlamentonun baskısı altında kaldığından, yürütmenin gücü azalmakta ve yönetimde zafiyet meydana gelmektedir.

3-Daha Fazla Demokrasi

Başkanlık sisteminin daha fazla demokrasi sağlayacağına ilişkin bazı argümanlar vardır. Öncelikle seçmenler muhtemel hükümet seçeneklerini baştan görerek oy verir. Halkın hesap sorma imkanı daha fazladır. Sorumlunun teşhisi daha kolay hale gelmekte, halkın yeni seçimde bu teşhis ışığında isabetli karar verme şansı artmaktadır. Diğer bir argüman, seçmenler için daha fazla seçme imkanı sağlamasıdır. Yasama organı için bir partinin adaylarını desteklerken yürütme organının seçiminde başka bir partinin adayını destekleme fırsatına sahip olurlar. Parlamento üyeleri, hükümetin devamı kaygısı taşımadan kanunlar üzerinde bağımsız karar da verebilirler. Aynı şekilde yürütme organı yasama organını feshetme yetkisine sahip olmadığından milletvekilleri daha özgür ve vicdani hareket etme imkânına kavuşurlar. Güçler ayrılığı ve sınırlı iktidar, bireysel özgürlüklerin de garantisi olmaktadır. Yürütme organının doğrudan halk tarafından seçilmesi daha fazla demokrasi demektir. Siyasi güç ve yetkiye sahip yürütmenin halk tarafından doğrudan seçilmesi, ona büyük bir güven, saygınlık ve meşruiyet sağlar.

4-Kuvvetler Ayrılığı

Bu sistemde, yasama ve yürütme organları ayrı çalışır ve birbirlerini denetler. Bu güç dengesi, makamın kötüye kullanımını engeller ve demokratik denetim mekanizmasını güçlendirir.

5-Doğrudan Yetki

Başkanlık sisteminde, devlet başkanı doğrudan halk tarafından seçilir. Bu durum, liderin meşruiyetini artırır ve halkın iradesini doğrudan yansıtmasını sağlar. Özellikle ABD’de, başkan, halk oylamasından sonra Seçiciler Kurulu tarafından resmen seçilir.

6-Hızlı Karar Alma

Güçlü yetkilerle donatılan başkan, acil durumlarda hızlı kararlar alabilir. Ancak kuvvetler ayrılığı bazen süreçleri yavaşlatabilir.

Başkanlık sistemi, etkinlik ve denge arasında bir denge kurarak ülkelerin yönetiminde belirleyici bir rol oynar.

Diğer yazılarımızı okumak için:

• BAŞKANLIK SİSTEMİNDE YÜRÜTME ORGANI
• BAŞKANLIK SİSTEMİNDE ANAYASAL ORGANLAR
• BAŞKANLIK SİSTEMİNİN DEZAVANTAJLARI
• BAŞKANLIK SİSTEMİNİN AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI
• BAŞKANLIK SİSTEMİNİN ÖZELLİKLERİ
• BAŞKANLIK SİSTEMİ NEDİR
• BAŞKANLIK SİSTEMİ

BAŞKANLIK SİSTEMİNİ AYIRT ETMEK İÇİN GENEL KABUL GÖRMÜŞ ÖZELLİKLER ŞUNLARDIR:

John Michael Carey, başkanlık sistemini parlamenter sistemden ayıran temel özelliğin iki devlet organının göreve geliş ve görevde kalma şekli olduğunu vurgular.

• Parlamenter sistemde halk sadece parlamentoyu seçer; hükümet ondan türer ve ona karşı sorumludur. Parlamenter sistemlerin çoğunda bu bağımlılık karşılıklıdır, yürütmenin de parlamentoyu feshetme ve erken seçime gitme imkânı vardır.

Başkanlık sisteminde iki organ (parlamento ve başkan) bağımsız bir şekilde seçilir ve görevde kalmak için ötekinin kabulüne ihtiyaç duymaz. Başkan yürütmenin tek sahibi olup, kabine tamamen kendisine bağlıdır ve ayrıca yasama sürecine ilişkin önemli role sahiptir. Başkanlık sistemindeki başkanların kabineye hâkimiyeti ve yasama sürecine ilişkin rolü, onları, başkanları halk tarafından seçilen parlamenter rejimlerden ayıran önemli bir kriterdir. Diğer bir deyişle, tek başına başkanın halk tarafından seçilmesi sistemin “başkanlık” olarak nitelendirilmesini mümkün kılmaz.

Başkanlık sisteminin ideal tipi ya da orijinal örneği, ABD hükümet sistemidir.

Bu nedenle başkanlık sistemine özgü temel kurumlar da bu ülkede oluşmuş ve başka ülkelerde bunlar üzerinde birtakım değişiklikler yapılmıştır. Başkanın halk tarafından seçilmesi ve görevde kalmak için parlamento desteğine muhtaç olmaması sistemin ortak özellikleri olarak diğer ülkelerde de geçerli ilkelerdir.

Cheibub ve diğerlerine göre, literatürdeki yaygın kanaate aykırı olarak, başkanın parlamentoyu feshedememesi başkanlık sisteminin ortak özelliği olmayıp sadece ABD için sayılması gereken bir özelliktir.

Diğer yazılarımızı okumak için:

• BAŞKANLIK SİSTEMİNDE YÜRÜTME ORGANI
• BAŞKANLIK SİSTEMİNDE ANAYASAL ORGANLAR
• BAŞKANLIK SİSTEMİNİN DEZAVANTAJLARI
• BAŞKANLIK SİSTEMİNİN AVANTAJLARI
• BAŞKANLIK SİSTEMİNİN AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI
• BAŞKANLIK SİSTEMİ NEDİR
• BAŞKANLIK SİSTEMİ

Başkanlık sisteminde devlet başkanı hem yürütme (Türkiye’ deki durum: bakanlar kurulu-başbakan) organının başı hem de devlet başkanı (Türkiye’ deki durum:  cumhurbaşkanı) olan başkanın, sabit (kesin süre) bir süre için halk tarafından seçildiği ve yasama organının başkanı düşüremediği, başkanın da yasama organını feshedemediği bir sistem olarak tanımlanmaktadır.

Başkanlık Sistemi Nedir?

Başkanlık Sistemini Uygulayan Ülkeler

Başkanlık sistemini ilk kez Amerika Birleşik Devletleri (ABD) uygulamış ve günümüze kadar devam ettirmiştir. ABD dışında bankalık sistemini uygulayan bazı ülkeler ise şu şekildedir: Afganistan Afganistan Arjantin, Arjantin, Azerbaycan, Beyaz Rusya, Belarus, Meksika, Güney Kore.

• Başkanlık Sistemi İle Yönetilen Ülkeler

Başkanlık sistemini parlamenter sistemden ayırt edebilmek için kabul görmüş özellikler şunlardır:

• 1-Yürütme gücünün tek sahibi olan başkan halk tarafından seçilmektedir. Parlamenter sistemde halk sadece parlamentoyu seçer; hükümet ondan türer ve ona karşı sorumludur. Parlamenter sistemlerin çoğunda bu bağımlılık karşılıklıdır, yürütmenin de parlamentoyu feshetme ve erken seçime gitme imkânı vardır. Başkanlık sisteminde iki organ (parlamento ve başkan) bağımsız bir şekilde seçilir ve görevde kalmak için ötekinin kabulüne ihtiyaç duymaz.
• 2-Yasama ve yürütme organlarının görev süreleri sabittir. Bu süre dolmadan azledilemez.
• 3-Yasama ve yürütme organları birbirinin varlığına son verebilecek hukuki araçlara sahip değildirler. Önemli Not: Yürütme organı, yasama organını feshedemez ve yasama organı yürütme organını düşüremez.

Başkanlık Sistemi İle İlgili Görüşler

John Michael Carey, başkanlık sistemini parlamenter sistemden ayıran temel özelliğin iki devlet organının göreve geliş ve görevde kalma şekli olduğunu vurgular. Parlamenter sistemde halk sadece parlamentoyu seçer; hükümet ondan türer ve ona karşı sorumludur. Parlamenter sistemlerin çoğunda bu bağımlılık karşılıklıdır, yürütmenin de parlamentoyu feshetme ve erken seçime gitme imkânı vardır. Başkanlık sisteminde iki organ (parlamento ve başkan) bağımsız bir şekilde seçilir ve görevde kalmak için ötekinin kabulüne ihtiyaç duymaz.

Juan Linz, Başkanlık sisteminin iki özelliğini öne çıkarır: Birincisi başkanın güçlü demokratik meşruiyet iddiası, ikincisi görev süresinin sabit olmasıdır. Linz başkanların güçlü meşruiyetlerinin yasama organının meşruiyetiyle denklik sağladığını belirterek, ikisinin karşı karşıya gelmesi durumunda sistemin çıkmaza girme ihtimaline dikkat çeker. Linz bu ihtimalin özellikle ABD’den farklı olarak parti disiplini olan ülkelerde yüksek olduğunu savunur. Aynı şekilde başkanın görev süresinin sabit olmasının siyasi sürecin esnekliğini yok ettiğini ve şartların gerektireceği değişikliğe imkân vermediğini belirtir.

FredW. Riggs, başkanlık sisteminin farklı bir yönüne değinerek bu sistemde devlet bürokrasisi üzerindeki kontrolün yasama ve yürütme arasında paylaşıldığına dikkat çeker. Riggs’e göre bu durum başkanın kendi atadığı bürokrasi üzerindeki kontrolünü zayıflatmakta, dolayısıyla modern devletin karmaşık işlerini yürütebilmesine sekte vurmaktadır.

Jose Antonio Cheibub, başkanlık sisteminin ayırt edici özelliklerini sadeleştirir, teke indirger: “Yasamanın yürütmenin görevine son verememesi.” Diğer bir deyişle yürütme organı var olmak için yasamanın desteğine muhtaç değilse bu sistem başkanlık sistemidir. Yasama hükümetin görevine son verebiliyorsa ya parlamenter ya da yarı-başkanlık sistemi vardır.

Başkanlık sisteminin ideal tipi ya da orijinal örneği, ABD hükümet sistemidir. Bu nedenle başkanlık sistemine özgü temel kurumlar da bu ülkede oluşmuş ve başka ülkelerde bunlar üzerinde birtakım değişiklikler yapılmıştır. Başkanın halk tarafından seçilmesi ve görevde kalmak için parlamento desteğine muhtaç olmaması sistemin ortak özellikleri olarak diğer ülkelerde de geçerli ilkelerdir.

Siyasi meşruiyet: Başkanlık sisteminde hem yürütmenin başı olan başkanın hem de yasama organının halk tarafından seçilmesi “çift meşruiyet” problemine yol açmakta ve iki güç arasındaki anlaşmazlıklarda hangisinin “eşitler arasında birinci sayılacağı” öngörülememektedir. Parlamenter sistemde yürütme parlamentodan bağımsız olmadığı için böyle bir problem, yalnızca tek kanatlı parlamentolarda söz konusu değildir. Çift kanatlı parlamentolarda ise iki kanatta rakip partilerin çoğunluğu söz konusu olduğunda çift meşruiyet problemi doğabilmektedir.

Diğer yazılarımızı okumak için:

• BAŞKANLIK SİSTEMİNDE YÜRÜTME ORGANI
• BAŞKANLIK SİSTEMİNDE ANAYASAL ORGANLAR
• BAŞKANLIK SİSTEMİNİN DEZAVANTAJLARI
• BAŞKANLIK SİSTEMİNİN AVANTAJLARI
• BAŞKANLIK SİSTEMİNİN AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI
• BAŞKANLIK SİSTEMİNİN ÖZELLİKLERİ
• BAŞKANLIK SİSTEMİ