Rehber →
Amerika Birleşik Devletlerinde Anayasa Organlar
- YASAMA ORGANI: Kongre (Senato ve Temsilciler Meclisi)
- YÜRÜTME ORGANI: Başkan
- YARGI ORGANI
Başkanlık sistemini parlamenter sistemden ayıran temel unsurlardan biri, güçlerin parlamenter sisteme kıyasla daha belirgin ve katı bir şekilde birbirinden ayrılmış olmasıdır. Nitekim, ABD sisteminde, Kongre ve başkan, birbirlerinden ayrı/bağımsız birer varlığa, bir “organ” kimliğine sahip olacak şekilde kurumlaşmıştır. Her iki organın kadroları birbirinden farklıdır. Yasama ve yürütme organları, birbirlerinden ayrı olarak, farklılaştırılmaya çalışılan usullerle ve doğrudan halk seçimi ile iktidara gelmektedir. Kongre ve başkan, birbirlerinden bağımsız olarak iktidarda kalırlar ki yetkilerini paylaşan güçlerin ayrılığını ve eşitliğini sağlayan temel etken de bu olmaktadır.
Güçler ayrılığı ilkesi gereğince federal yönetim düzeyinde yasama, yürütme ve yargı faaliyetleri teorik olarak ayrı, ancak eşit ve iç-bağımlı olarak şekillendirilmiştir. Kamu örgütlerinin tüm idarî faaliyetleri başkana karşı sorumluluk ve daha sonra Kongreye hesap verme ilkeleri çerçevesinde gerçekleştirilir.
Kongre, bakanlıkları ve çeşitli kurulları oluşturur; bunların görev yetki ve kaynaklarına, personel sistemine yöneticilerinin atanmasına ve kurulların görev süresine karar verir. Ancak yürütme, esas itibarıyla hem devlet başkanı hem de hükümet başkanı statüsündeki başkanda toplanmıştır. Başkanlık sisteminin diğer sistemlerden ayırt edici özelliği olan güçlerin katı ve belirgin ayrılığı uyarınca, yürütme yetkisini şahsında toplayan “başkan” yasama organının üyesi değildir. Yürütme organının yasama organının çalışmalarına katılması da son derece sınırlıdır.
Yasama Organı: Kongre
YASAMA ORGANLARI
KONGRE
- Senato
- Temsilciler Meclisi
ABD Anayasası’nın 1’inci maddesinin ilk bölümü, “Bu Anayasa’nın sağladığı bütün yasama yetkileri, Senato ve Temsilciler Meclisinden oluşan Birleşik Devletler Kongresine ait olacaktır.” ifadesiyle iki meclisli bir parlamentonun yasama yetkisini kullanacağını belirtmektedir. Aynı maddenin ikinci bölümü Temsilciler Meclisi, üçüncü bölüm ise Senato ile ilgili hükümler içermektedir.
1- Temsilciler Meclisi
Temsilciler Meclisine seçilebilmek için 25 yaşına basmış olmanın yanı sıra, en az yedi yıldan beri ABD vatandaşı olmak ve seçildiği tarihte seçildiği eyalette ikâmet ediyor olmak gerekmektedir. Adayların ikamet ettiği seçim bölgesinden (district) aday olmaları şart değildir; aynı eyalet içerisindeki herhangi bir bölgeden aday olabilirler.
Her eyaletin nüfusuna bakılmaksızın Temsilciler Meclisine en az bir üye göndermesi Anayasa’da (m.1/2/3) güvence altına alınmıştır. Temsilciler Meclisi için iki yılda bir yapılan seçimlerde tüm üyeler yeniden belirlenmektedir. Temsilciler Meclisi üyelerinin halka yakın olması, halkın taleplerini yansıtması amacıyla dar seçim bölgelerinden çok sayıda üyenin bulunması ve iki yılda bir seçim yapılması uygun bulunmuştur. Ulaşım imkânlarının günümüzle kıyaslanamayacak kadar ilkel olduğu ilk yıllarda Vaşington’da iki yıl için seçilen bir kongre üyesi görev süresi boyunca seçmenlerinden uzak kalmıştır. Ne var ki günümüzde Temsilciler, iki yılda bir yapılan seçimler nedeniyle destek toplamak için sık sık seçim bölgelerine gitmekte ve seçmenleri ile fazla vakit geçirmektedir. Hatta, seçim bölgelerinde geçirilen zaman, Kongre’deki faaliyetleri aksatacak boyuta ulaşmıştır.
Her eyalet, nüfusuna göre belirlenen temsilci sayısı kadar seçim bölgesine ayrılmaktadır. Örneğin, Kaliforniya Eyaleti, 53 seçim bölgesine ayrılmıştır ve her seçim bölgesinde, tek turlu seçimde basit çoğunluğu elde eden aday seçimi kazanan “kişi” olmaktadır. Burada, seçimi kazananın “parti” değil “kişi” olduğunun altı çizilmelidir. Zira, ilk zamanlardakinin aksine ve özellikle 1960’lardan bu yana, seçimlerde partiler değil adaylar ön plana çıkmıştır. Medya ve internetin yaygınlaşması, kampanya için daha fazla kaynak sağlamanın önemi, sürekli olarak yapılan kamuoyu anketleri ve çağdaş kampanyanın diğer yönleri seçmenin bir adayı birey olarak daha iyi tanımasını sağlamış; sonuç olarak da seçmenler partinin istekleri doğrultusunda hareket etmek yerine adaylara yoğunlaşmıştır. Temsilciler Meclisi Başkanı (Speaker) Temsilciler Meclisi bünyesinde olup Anayasa’da zikredilen tek resmî makam Meclis başkanıdır (Speaker). Ayrıca Anayasa (m. 1/2/5), Meclis’in diğer görevlilerini de seçebileceğini şu ifadeyle ortaya koymaktadır: “Temsilciler Meclisi kendi Başkanını ve diğer görevlilerini seçecektir.”
Anayasa, siyasî partilerin olmadığı bir dönemin ürünü olduğundan, Meclis başkanının çoğunluk partisinden olacağına dair bir hüküm içermemektedir; fakat uygulamada Meclis’in çoğunluğunu oluşturan partinin lideri, Temsilciler Meclisi başkanı olmaktadır. Başkan, Meclisin gündemini belirler ve idarî yetkililerin atamasını yapar.
Parti grupları, Cumhuriyetçilerde “conference”, Demokratlarda “caucus” olarak adlandırılır. Başkan, faaliyetlerini yürütürken, çoğunluk partisinin lideri (majority leader), grup başkanı (caucus/conference chair) ve çoğunluk grubu başkan vekili (majority whip) ile birlikte çalışır. Bu yetkililerin her biri azınlıktaki parti içerisinde de yer almakta; benzer şekilde, azınlık partisi lideri (minority leader), grup başkanı (caucus/conference chair) ve azınlık grubu başkan vekili (minority whip) olarak adlandırılmaktadır.
Çoğunluk lideri, Meclis başkanı ve komisyon başkanlarıyla meclis gündeminin belirlenmesinde etkin bir rol oynamaktadır. Whip’ler ise parti program vestratejilerinin geliştirilmesi, partililere bazı bilgilerin iletilmesi, bazı tekliflerin geçirilebilmesi için eğer koalisyon/destek bulmak gerekiyorsa bununla ilgilenmekte ve partinin başarılarını kamuoyuna duyurma gibi görevleri yerine getirmektedir.
2- Senato
ABD Kongresi’nin üst meclisi olan ve daha prestijli bir organ olarak görülen Senato, her eyaletten gelen ikişer Senatörün oluşturduğu 100 üyeli bir meclistir. Her eyaletin eşit sayıda üyeyle temsil edilmesiyle, kuzeyli-güneyli, zengin-fakir, küçük-büyük gibi farkların giderilmesi amaçlanmıştır. Senatoda Temsilciler Meclisinden farklı olarak Senato üyeleri altı yıl için seçilirler. İki yılda bir yapılan seçimlerde Senatonun üçte biri yenilenir. Böylece her zaman Senatonun üçte ikisini deneyimi olan kişiler oluşturur.
Anayasa ilk kaleme alındığındaki düzenleme (m.1/3/1) şimdikinden önemli ölçüde farklıdır. Zira Anayasa’nın ilk hâlinde, eyalet yasama meclislerinin iki senatör seçeceği belirtilmiştir; diğer bir deyişle, senatörler doğrudan halk tarafından seçilmemiştir. Anayasa’ya 1913’te getirilen 17’nci değişiklikle, senatörlerin de doğrudan halkoyu ile seçilmesine başlanmıştır. Bu değişikliğin temel gerekçesi, eyalet yasama organının senatör belirlemesinde yaşanan tıkanıklıklar yüzünden bazı eyaletlerin Senatoda eksik temsil edilmiş olmasıdır.
Anayasa’ya göre 30 yaşını doldurmamış, dokuz yıldan beri ABD vatandaşı olmayan ve seçildiği zaman seçildiği eyalette ikâmet etmeyen bir kimse senatör olamamaktadır
Senato Başkanı
Başkan yardımcısı seçilen kişinin aynı zamanda Senato Başkanı olacağı Anayasa’da (m. 1/3/4) hüküm altına alınmıştır. Başkan yardımcısı Senato başkanı olarak görev yapar. Ancak verilen oylar eşit çıktığı zaman oy kullanır. Başkan yardımcısının eşitliği bozma yetkisi önemli olabilmektedir. Örneğin, 1789 yılında Başkan Yardımcısı John Adams’ın verdiği oy, başkana Senatonun onayını almadan kabine üyelerini görevden alma yetkisini vermiştir. Senato, başkan yardımcısının olmadığı durumlarda başkanlığı yürütmek üzere geçici bir başkan (president pro tempore) seçer. Geçici başkanlık, çoğunluk partisinin en kıdemli üyesinin üstlendiği sembolik bir makamdır. Esasen Senatonun başkanlığını yürüten kişi, çoğunluk partisinin lideri (majority leader) olmaktadır. Temsilciler Meclisinde olduğu gibi, çoğunluk ve azınlık gruplarının liderleri, parti grubunda düzenlenen gizli oylamayla belirlenmektedir.
Senatodaki Komiteler
Senatodaki yasama faaliyetleri, 16 daimi komite ve toplam 68 alt-komite aracılığıyla yürütülmektedir. Komite başkanlıkları ve üyeliklerinde Senatoda çoğunluğu oluşturan parti söz sahibidir. Herhangi bir yasa teklifi Senato başkanlığına iletildiğinde, başkanlık teklifi bir veya birden çok komiteye iletir. Eğer yasa teklifi birden fazla komiteye gönderiliyorsa, komitelerden biri esas komite olarak seçilir.
Senato ve Temsilciler Meclisindeki daimi komitelerin yanı sıra, her iki meclisin üyelerinden oluşan dört daimi ortak komite (joint committees) daha vardır:
- Kongre Kütüphanesi Ortak Komitesi (Joint Committee on the Library),
- Basım Ortak Komitesi (Joint Committee on Printing),
- Vergileme Ortak Komitesi (Joint Committee on Taxation),
- Ekonomi Ortak Komitesi (Joint Economic Committee).
Kongrenin Görev ve Yetkileri (Senato ve Temsilciler meclisi) Kongrenin yetkileri Anayasa’nın 1’inci maddesinin sekizinci bölümünde sıralanmaktadır.
Buna göre Kongreye verilen yetkiler şunlardır:
- Vergi, harç, gümrük, üretim ve tüketim vergisi belirlemek ve toplamak, kamu borçlarını ödemek ve Birleşik Devletler’in ortak savunmasını ve genel refahını sağlamak (Ancak Birleşik Devletler’in tümünde aynı gümrük, üretim ve tüketim vergisi uygulanacaktır),
- Birleşik Devletler adına borç almak,
- Yabancı ülkelerle ve eyaletler arasında ve Kızılderili kabilelerle ticareti düzenlemek,
- Birleşik Devletler’in tümünde, vatandaşlığa geçiş için tüm eyaletlerde geçerli olacak olan tek bir kural uygulamak ve iflaslar konusunda tek yasa koymak,
- Madeni para basmak, bunun değeri ile birlikte, yabancı paraların değerini düzenlemek ve ağırlık ve ölçü standartlarını saptamak,
- Birleşik Devletler’in tahvillerini ve kullanılan madeni parasını taklit edenlerin cezalandırılmasını sağlamak,
- Postane ve posta yolları kurmak,
- Yazarlara ve mucitlere, sınırlı bir süre için yazıları ve buluşları üzerinde münhasıran hak tanıyarak, bilim ve yararlı sanatların gelişmesini teşvik etmek,
- Yüce Mahkemeden daha alt seviyedeki mahkemeleri oluşturmak,
- Korsanlığı, açık denizlerde işlenen ağır suçları ve devletler hukukuna aykırı hareketleri tanımlamak ve bunları cezalandırmak,
- Savaş ilân etmek, silahlı gemi kullanma ve karşılıkta bulunma konularında yetki mektupları vermek ve karada ve suda ele geçirilenler ile ilgili kuralları koymak,
- Ordu kurmak ve bunları beslemek (Ancak bu kullanım için yapılacak para tahsisi iki yıldan daha uzun bir süre için geçerli olmayacaktır),
- Bir deniz gücü kurup bunu sürdürmek,
- Kara ve deniz kuvvetlerinin idare ve nizamı için yönetmelikler yapmak,
- Birliğin yasalarını yürürlüğe koymak, isyanları bastırmak ve istilaları geri püskürtmek üzere milis kuvvetlerinin göreve çağırılmasını sağlamak, Kongreye tanınan bu yetkilerin bazıları sadece bir meclisin kullanabileceği haklardır. Örneğin, başkanlık seçimlerinde ikinci seçmenlerin bir aday üzerinde çoğunluğu sağlayamaması hâlinde, başkanın kim olacağına karar verme yetkisi Temsilciler Meclisine aittir. Nitekim, 1800 yılındaki seçimlerde Thomas Jefferson, 1824 seçimlerinde de John Quincy Adams Temsilciler Meclisinin yaptığı oylama sonucunda başkan seçilmişlerdir. Temsilciler Meclisinin en önemli güç kaynağı olan “bütçe hakkı” Anayasa’nın 1’inci maddesinin yedinci bölümünde açıkça ifade edilmiştir. Bu hükme göre; gelirleri artırmaya yönelik bütün yasa tasarıları Temsilciler Meclisinde hazırlanır.
Diğer yazılarımızı okumak için:
- BAŞKANLIK SİSTEMİNDE YÜRÜTME ORGANI
- BAŞKANLIK SİSTEMİNİN DEZAVANTAJLARI
- BAŞKANLIK SİSTEMİNİN AVANTAJLARI
- BAŞKANLIK SİSTEMİNİN AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI
- BAŞKANLIK SİSTEMİNİN ÖZELLİKLERİ
- BAŞKANLIK SİSTEMİ NEDİR
- BAŞKANLIK SİSTEMİ
